Produkowany masowo od ponad 100 lat pistolet lakierniczy wszedł na stałe do kanonu podstawowych narzędzi rzemieślniczych. Służy on do nadawania ostatecznego wyglądu wyrobom, które poza swoją funkcjonalnością będą się klientom podobały lub nie. Pomijając umiejętności lakiernicze, wybór farby, pistolet – jak każde narzędzie – podlega zużyciu. Przekłada się to na stopniowe pogorszenie estetyki i powtarzalności cech powłoki wyrobów, konieczność powtórnego malowania, reklamacje i… wymianę pistoletu. Umiejętność oceny zużycia pistoletu natryskowego pozwoli nam tych kłopotów uniknąć.
Założenia i fizyczne podstawy działania pistoletu natryskowego nie zmieniły się od czasu powstania i upowszechnienia narzędzia. Współcześnie spotykany kształt i funkcjonalność pistolet osiągnął w latach 70. ubiegłego stulecia, gdzie jeszcze często nazywany był aparatem natryskowym. O ile współczesny, produkowany przez wiodących producentów pistolet wizualnie nie różni się od tego z lat 90., to jego cechy użytkowe bardzo się zmieniły:
– rozwinięto wiele nowych, znacznie oszczędniejszych technologii natrysku(1),
– uproszczono budowę, ograniczając do minimum niezbędną ilość części, co wpłynęło na znaczny wzrost niezawodności i powtarzalności cech pistoletu,
– znacznie dopracowano ergonomię zarówno pod kątem pracy, jak i niezbędnych czynności obsługi.
Podobnie jak na rynkach wielu innych narzędzi dzięki masowej produkcji i uproszczeniu konstrukcji aktualnie dostępna jest bogata oferta tanich pistoletów nawiązujących ergonomią i stylistyką do profesjonalnych, zaawansowanych technicznie, natryskowo zaś wpisujących się z powodzeniem w początek lat 90. Bardzo łatwo więc nabędziemy nowe narzędzie o archaicznych cechach pracy(2).
Zazwyczaj pistolet świeżo wyjęty z pudełka maluje świetnie. Jeśli kupiliśmy pierwszy pistolet, to nie bardzo mamy go z czym porównać, a jeśli wymieniamy, to punktem odniesienia jest narzędzie, które właśnie byliśmy zmuszeni wymienić. W wielu wypadkach różni je tylko i aż wzór natrysku.
Jest to zamalowany obszar powstający przy bardzo krótkim otwarciu dyszy farby unieruchomionego pistoletu.
Aby prawidłowo wykonać taki natrysk, pistolet powinien być umieszczony dokładnie prostopadle iglicą do malowanej płaszczyzny (patrz fotografia). Odległość malowania, ustawienia regulacyjne pistoletu, ciśnienie zasilające oraz lepkość farby powinny być znane i nie odbiegać od zaleceń eksploatacyjnych zawartych w instrukcji danego pistoletu.
Producenci profesjonalnych pistoletów wykonują ten test jako ostateczny sprawdzian sprawności narzędzia przed zapakowaniem i opuszczeniem fabryki. Nie jest to czynność skomplikowana, czasochłonna ani wymagająca specjalnych umiejętności. Wykonywana systematycznie daje nam kontrolę nad jakością pracy i stanem narzędzia.
Samodzielnie wykonany, farbą na arkuszu papieru, pierwszy test będzie nam służył w przyszłości jako wzór referencyjny. Arkusz koniecznie trzeba opisać parametrami i datą. Dostępne są gotowe zestawy arkuszy z podziałką, rubrykami opisu i linijką(3), ale z równym powodzeniem możemy posłużyć się własnymi materiałami. Wielu użytkowników wykonuje pierwsze testy rozpuszczalnikiem, co jest zupełnie bezcelowe. Rozpuszczalnik ma zdecydowanie niższą lepkość niż farba, błyskawicznie paruje (zbędnie zanieczyszczając środowisko) i – co najważniejsze – po takim teście nie zostaje żaden ślad. Co z naszego arkusza możemy wywnioskować?
Prawidłowy wzór natrysku powinien być przede wszystkim symetryczny w obydwu osiach. Jakiekolwiek odchylenia informują o wadliwej pracy pistoletu, w szczególności zestawu dyszy. Zestaw składa się z: dyszy farby, dyszy powietrza i iglicy. Są to elementy o najwyższej precyzji wykonania. Nawet niewielkie zanieczyszczenia czy uszkodzenia mechaniczne któregokolwiek z elementów będą powodowały wadliwy natrysk.
Wzór natrysku kształtowany jest nie przez poszczególne elementy zestawu, ale ich prawidłową współpracę. Wciąż dość powszechnie panujące przekonanie o dowolności w dobieraniu elementów zestawu czy naprawie w postaci wymiany tylko jednego z nich jest z gruntu błędne i bardzo łatwe do podważenia – wystarczy porównać wzór natrysku.
Kolejnymi, bardzo istotnymi parametrami do odczytania z naszego wzoru są:
– całkowita długość wzoru natrysku,
– długość obszaru mokrego i jego proporcja do całkowitego wzoru,
– stopień równomierności wypełnienia obszaru mokrego,
– wielkość i sort kropli w poszczególnych miejscach wzoru natrysku.
W miarę zużycia zestawu dyszy całkowita długość natrysku będzie malała nieznacznie. Odczuwalnie będzie się zmniejszała długość obszaru mokrego i coraz trudniej będzie określić jego granice. Przyczyną takiego stanu rzeczy będzie zmiana proporcji udziału pożądanego rozmiaru kropli w natryskiwanym strumieniu. W centralnym obszarze rośnie udział kropli zbyt dużych, a na obrzeżach wzoru udział za małych. Próba skorygowania rozmiaru kropli przez zwiększenie ciśnienia rozpylającego będzie powodowała po pierwsze zniekształcenie wzoru natrysku w postaci przewężonego środka oraz po drugie drastyczny wzrost ilości odkurzu, co będzie widoczne na całym arkuszu testowym.
W trakcie prawidłowego użytkowania fizycznemu odkształceniu ulegają krawędzie otworów dyszy powietrza oraz otwór dyszy farby. Jeśli rozkalibrowanie otworu dyszy farby pod wpływem wielokrotnego uderzania iglicy jest technicznie oczywiste, to zużywanie się dyszy powietrza już nie. W znacznym stopniu o zachowaniu jej nominalnych parametrów i trwałości decyduje… jakość zasilającego powietrza, a ściślej zawartość zanieczyszczeń pylistych, szlifujących delikatne krawędzie otworów, niewykrywana jako powodująca widoczne wady malowanej powłoki. W efekcie spada koncentracja i ciśnienie rozpylające strumieni powietrza. Rosnąca ilość farby i słabnący strumień odpowiedzialny za jej prawidłowe rozbicie i skierowanie są bezpośrednią przyczyną widocznych zmian we wzorze natrysku.
Degradacja zestawu dyszy następuje bardzo powoli, praktycznie nie do stwierdzenia w trakcie codziennego użytkowania narzędzia. Producenci zazwyczaj nie podają granicy prawidłowej eksploatacji, zalecając wymianę w razie uszkodzenia lub zauważalnego pogorszenia parametrów pracy. Wykonując i porównując okresowo test wzoru natrysku w warunkach opisanych na naszym arkuszu wzorcowym, z łatwością ocenimy nie tylko stan i konieczność wymiany zestawu dyszy, ale równie łatwo potwierdzimy prawidłowość pracy naszego pistoletu.
Wojciech Nałęcz
(1) HVLP, LVLP, LP, Trans-tech, High-Tech, RP i inne.
(2) MMiA nr 4 (136) 2012, Jak wybrać odpowiedni pistolet.
(3) SATA cert.
tel. 22 812 01 69
