Najnowszy projekt pod nazwą Discovered („Odkryte”) to efekt współpracy Stowarzyszenia Handlowego Amerykańskiego Przemysłu Drewna Liściastego (AHEC) z magazynem „Wallpaper*”, prestiżowym czasopismem poświęconym trendom w designie. Organizatorzy poprosili 20 młodych twórców z 16 krajów całego świata o stworzenie koncepcji przedmiotów, które wykonane zostaną z jednego z trzech wysoce odnawialnych gatunków amerykańskiego drewna liściastego – klonu, wiśni i czerwonego dębu.
Zadaniem projektantów jest nawiązać do osobistych doświadczeń z okresu pandemii oraz stworzyć koncepcje, które będą odpowiadały uniwersalnym potrzebom połączenia z naturą, doświadczania przestrzeni, a także budowania poczucia bezpieczeństwa. Efekty przemyśleń i prac artystów powstałych przy wsparciu mentorów, w tym polskiej projektantki Marii Jeglińskiej-Adamczewskiej, będzie można oglądać w londyńskim Muzeum Designu jeszcze w tym roku.
Do projektu młodzi projektanci wybrani zostali na podstawie dorocznie publikowanej przez magazyn „Wallpaper*” listy absolwentów kierunków artystycznych, a także na bazie wskazań Stowarzyszenia AHEC. W ramach przedsięwzięcia podjęli współpracę z doświadczonymi mentorami w dziedzinie projektowania oraz rozsianymi po całym świecie warsztatami produkcyjnymi współpracującymi z AHEC.
„Właśnie teraz kolejne pokolenie projektantów potrzebuje naszego wsparcia bardziej niż kiedykolwiek, dlatego jesteśmy zaszczyceni, mogąc współpracować wraz z AHEC przy projekcie Discovered. Dzięki temu projektanci jutra już dziś zyskują przestrzeń, na którą zasługują” – powiedziała Sarah Douglas, redaktorka naczelna magazynu „Wallpaper*”.
„Stale kontynuujemy dialog, który rozpoczęliśmy w ubiegłym roku na temat potrzeby stosowania w procesach projektowania w coraz większym stopniu surowca, jakim jest drewno. Ważne jest też, abyśmy nieustannie poszerzali zakres wykorzystywanych gatunków, co pozwoli zapewnić długoterminową odnawialność zasobów leśnych” – powiedział David Venables, dyrektor AHEC na Europę. „Do dyspozycji twórców oddajemy jedne z najlepszych gatunków amerykańskiego drewna liściastego, zapewniając jednocześnie mentorskie wsparcie uznanych projektantów i dostęp do najwyższej jakości rzemiosła. Dzięki temu młodzi artyści zyskają wyjątkowe doświadczenia twórcze, które, mam nadzieję, będą dla nich stanowić inspirację na dalszej drodze rozwoju zawodowego” – dodał David Venables.
Pandemia – wpływ na twórców
Mając do dyspozycji amerykański dąb czerwony, twardy i miękki klon oraz ciepłą wiśnię, uczestnicy zmierzyli się z założeniami projektowymi, które postawiły przed twórcami wyzwanie polegające na stworzeniu przedmiotów nawiązujących do własnych doświadczeń związanych z życiem w stanie pandemii. Projektanci zostali poproszeni o swobodne przemyślenie swoich doświadczeń związanych z codziennym życiem i pracą w izolacji oraz stworzenie projektów, który będą nawiązywać do funkcjonalnych i emocjonalnych powiązań z przedmiotami codziennego użytku.
„Czerpiąc z szerokiego wachlarza dyscyplin, środowisk i kultur, 20 utalentowanych twórców z 16 krajów świata prezentuje prawdziwie globalne spojrzenie na to, co oznacza być młodym projektantem w dzisiejszym świecie” – powiedział David Venables, dyrektor AHEC na Europę.
Koncepcje stworzone na potrzeby projektu obejmują niepowtarzalne, a jednocześnie funkcjonalne przedmioty i meble różnej skali, przeznaczone zarówno do użytku domowego, na zewnątrz, jak i elementy architektury miejskiej. Pokazują, w jaki sposób życie i praca w odosobnieniu zainspirowały osobiste i twórcze podejście do wyzwania, a jednocześnie stanowią wyraz zmienionego spojrzenia młodych artystów na koncepcję przestrzeni domowej i publicznej w przyszłości.
W swoich pracach projektanci kierowali się aspektami takimi jak dotyk, refleksja czy siła. Za pośrednictwem stworzonych koncepcji zgłębiali charakter własnego otoczenia osobistego i środowiska kulturowego lub też angażowali własne rodziny w proces projektowania. Inspirację czerpali z powszedniości dnia codziennego, dążenia do nawiązania kontaktu z naturą i światem zewnętrznym, a ich osobiste reakcje były zarazem wyrazem pragnienia kontaktu z innymi osobami, jak i przeżywanego poczucia odosobnienia.
Mentorzy
Przez cały czas trwania projektu projektanci są wspierani przez mentorów, w tym redaktorkę naczelną magazynu „Wallpaper*”, Sarę Douglas, Davida Venables, dyrektora AHEC na Europę, a także Roda Wilesa, dyrektora AHEC na Afrykę, Bliski Wschód, Indie i Oceanię. Mentorami dla młodych twórców są uznani w świecie projektanci, tacy jak Tomoko Azumi, Nathan Yong, Adam Markowitz i Polka, Maria Jeglińska-Adamczewska.
„W projekcie Discovered jestem jedną z czwórki mentorów, zapewniając wsparcie pięciorgu projektantom z Europy i Kolumbii, którzy swoje projekty realizować będą we współpracy z warsztatem Wewood z okolic Porto w Portugalii” – powiedziała polska mentorka w projekcie, Maria Jeglińska-Adamczewska. „Projektanci dostali carte blanche w tym projekcie, aby odnieść się do własnych doświadczeń z okresu pandemii. Siła tych projektów tkwi w tym, ze odpowiadają uniwersalnym potrzebom, takim jak połączenie z naturą, doświadczanie przestrzeni czy uzyskanie poczucia bezpieczeństwa. Ważnym aspektem projektów jest także nawiązanie do funkcjonalnej problematyki związanej z przechowywaniem i pracą w przestrzeniach, które pierwotnie temu nie służyły” – dodała Maria Jeglińska-Adamczewska.
Kolejne etapy projektu będą regularnie opisywane na specjalnie stworzonym w tym celu portalu pod adresem Discovered.global, a także za pośrednictwem kanałów własnych magazynu „Wallpaper*”. Ostatecznie powstałe prace zostaną zaprezentowane na wystawie w Muzeum Designu w Londynie jeszcze w tym roku.
„Kolejny raz podejmujemy współpracę z Muzeum Designu, a dodatkowo łączymy siły z magazynem „Wallpaper*”, dzięki czemu świat zwróci oczy ku młodemu pokoleniu projektantów i da im szansę zabłysnąć” – podsumował David Venables.
Projektanci i ich projekty
Lahmu
Sizar Alexis, Szwecja, drewno: amerykańska wiśnia
Przeżywszy wojnę w Iraku w latach 80. XX wieku, w trakcie pandemii Alexis wyobrażał sobie swój dom jako bunkier chroniący rodzinę i nowo narodzonego syna. Poruszony podobieństwem między własnymi doświadczeniami z dzieciństwa a doświadczeniami jego małego syna stworzył rzeźby charakteryzujące się surowymi, monolitycznymi formami i bezruchem. Masywne twory stworzone na potrzeby projektu, zainspirowane architekturą bunkra, to szafa do przechowywania i ława.
Obecności
Isabelle Baudraz, Szwajcaria, drewno: amerykańska wiśnia
Walcząc z poczuciem odosobnienia, Baudraz zaprojektowała przedmioty, w których odtworzone zostały połączenia dotykowe i emocjonalne. Zainspirowana ideą wprowadzenia naturalnych ruchów i form do domu projektantka stworzyła serię przedmiotów, które zachęcają do dotykania i wchodzenia z nimi w interakcję. Kolekcja obejmuje zawieszony telefon komórkowy, pewien zrównoważony przedmiot, który według projektu ma stać na biurku, a także instalację ścienną, która pozwoli zapewnić chwile namacalnej łączności w trakcie zamknięcia w domu. Zainspirowane kształtami wywodzącymi się z natury te niewielkie, modułowe przedmioty stają się towarzyszami codzienności, umożliwiając nawiązanie ponownej łączności z życiem i pokonanie poczucia izolacji.
Bańka myśli
Nong Chotipatoomwan, Tajlandia, drewno: amerykański dąb czerwony
Twórczym myśleniem Chotipatoomwan kierowała nostalgia za podróżami i kontaktami społecznymi. Fizyczne przejścia zostały zastąpione zmieniającymi się stanami umysłu, a sfera faktyczna została zintegrowana ze sferą psychologiczną za pośrednictwem przestrzeni domowej. Projektantka dokonała analizy mebli wypoczynkowych, wybierając ostatecznie na potrzeby swojego projektu ruch kołyszący, który stał się punktem wyjścia do jej fotela bujanego, oferującego użytkownikowi relaks w połączeniu z powtarzalnym ruchem, które razem budują uważność.
Concur
Mac Collins, Wielka Brytania, drewno: amerykański dąb czerwony
Mimo że słowo „izolacja” nabrało negatywnego znaczenia w ciągu ostatniego roku, dla Maca Collinsa jest znaczeniowo pozytywne. „Dla mnie wyraz ten zawsze niósł romantyczne konotacje zadowolenia, spokoju, kontemplacji, a także poczucia wycofania się z rygoru społecznie nakazanej rutyny” – wyjaśnia twórca. W okresach narzuconego odosobnienia cennymi towarzyszami codzienności stały się dla projektanta książki, co z kolei zainspirowało go do stworzenia miejsca do czytania i refleksji. Głęboki fotel z podwójnym podłokietnikiem (oraz półka na książki jako „element towarzyszący”) zachęca osobę zapadającą w mebel do wyłączenia się z codzienności i skupienia na zadaniu analogowym.
Lampa narożna
Mew Mungnatee, Tajlandia, drewno: amerykański klon miękki i wiśnia
Projekt Mungnatee został zainspirowany pagodami, których złożone powierzchnie wykonywane są ręcznie przez wykwalifikowanych tajskich rzemieślników przy użyciu technik sprzed 200 lat. Emocjonalna reakcja projektantki na otaczające ją przedmioty przejawia się w relacji między formą, światłem i cieniem, a w ramach swojego projektu Mungnatee zbadała to połączenie za pomocą geometrii. Projekt lampy opiera się na żarówce rzucającej cień na poniższe powierzchnie dzięki skomplikowanej kompozycji siatki z drewnianymi listwami i wciętymi narożnikami.
Kumsuka – rozwiń swoją przestrzeń
Siyanda Mazibuko, RPA, drewno: amerykański dąb czerwony
Inspiracją dla dzieła Mazibuko była Isicolo, fryzura symbolizująca tożsamość plemienną w niektórych kulturach afrykańskich, a także Indlamu, taniec plemienny Zulusów wykonywany podczas uroczystych ceremonii. Autor powiązał te wizualne odniesienia z refleksją dotyczącą zaangażowania, ludzkich zachowań i roli projektowania w życiu ludzi. „Angażowanie się w kontakt z innymi ludźmi jest nieodłączną cechą człowieka” – powiedział Siyanda, wskazując to jako źródło swojego projektu: modularnego, warstwowego siedziska, stworzonego na potrzeby przestrzeni publicznych. Do projektu przyjął przy tym praktyczne podejście, zwracając uwagę na ergonomię i funkcjonalność, co pozwoliło stworzyć ławkę złożoną z połączonych ze sobą wąskich kawałków drewna.
Toteemi
Josh Krute, Finlandia, drewno: amerykański klon twardy
Zainspirowany totemami (toteemi to po fińsku „totem”) Krute stworzył wielofunkcyjny system przechowywania. W miarę jak przestrzeń domowa jest przejmowana przez materiały niezbędne do pracy w domu Krute rozwinął koncepcję serii pudełek, które można układać w stosy, a w których można przechowywać materiały biurowe i inne małe przedmioty. Pozostałe elementy systemu służą jako stolik boczny, taca lub stołki. Całość powstała w wyniku analizy przyjemnych w dotyku przedmiotów drewnianych, budek dla ptaków i innych małych konstrukcji, które Krute zoptymalizował w ramach zwartej, praktycznej konstrukcji. „Toteemi dostarcza rozwiązań umożliwiających pogłębianie zależności między życiem a pracą w tym samym środowisku” – podsumował autor projektu.
Pari Pari
Kodai Iwamoto, Japonia, drewno: amerykański dąb czerwony
W ramach swojego projektu Iwamoto przeprowadził dokumentację zastosowania tradycyjnych technik japońskich, takich jak uzukuri (nadawanie tekstury drewnu poprzez szorowanie), chouna (dłutowanie powierzchni za pomocą adze) oraz wariita (łuszczenie drewna japońskim toporkiem). Idąc dalej, projektant zaczął eksperymentować bezpośrednio na drewnie, łuszcząc jego warstwy, aby następnie stworzyć nowy fornir. Te niedoskonale teksturowane panele stały się punktem wyjścia do dalszej analizy, która zaprowadziła projektanta do kształtu okrągłego stołu, wykorzystującego subtelny materiał jako podstawę do stworzenia efektu starego pnia drzewa.
Migo 01
Pascal Hien, Niemcy, drewno: amerykański dąb czerwony
„Pandemia to czas przerwy i refleksji, zwiększenia samoobecności we własnym środowisku” – powiedział Hien. Jego przedmiot to wielofunkcyjny stołek, który jest wynikiem refleksji w czasie zmian i niepewności, nauki adaptacji i wyłączania się z szybkiego tempa życia. Stołek reprezentuje ciągle zmieniające się życie: można się do niego dostosować na różne sposoby, nie ma przodu ani tyłu, nie ma prawidłowego czy nieprawidłowego sposobu jego użycia. Mebel okazuje się pomocnikiem w dowolnym miejscu domu lub w jakimkolwiek innym miejscu, gdzie można usiąść. Mieszkając z rodziną w okresie pandemii, Hien zaangażował swoich bliskich w testowanie swojego dzieła, po raz pierwszy włączając ich w swoje prace projektowe.
Dachowy taboret
Huyen Trang Thi Nguyen, Wietnam, drewno: amerykańska wiśnia, dąb czerwony, klon twardy
W swoim projekcie Nguyen przeanalizowała sposób układania tradycyjnych wietnamskich dachówek, tworząc kolekcję sztaplowanych stołków, które odzwierciedlają sposób, w jaki dachówki nachodzą na siebie i kryją znajdujące się pod nimi konstrukcje łączące. Inspirowany tradycyjną architekturą świątyń i wietnamskimi sukienkami prosty projekt taboretu łączy się za pomocą szpilek wykonanych z kontrastującego drewna, niewidocznych, gdy stołki są ułożone w stos i widocznych podczas ich użytkowania. Nguyen zauważyła, że ludzie spędzają więcej czasu w domu, goszcząc znajomych, więc jej projekt ma na celu zapewnienie wiele dodatkowych miejsc do siedzenia, tworząc jednocześnie piękną kompozycję, gdy zestaw nie jest używany.
Studiolo 2.0
Alessandra Fumagalli Romario, Włochy, drewno: amerykańska wiśnia
Podczas licznych spotkań na Zoomie, spotkań wideo i filmików na żywo na Instagramie Fumagalli Romario obserwowała wybierane przez ludzi tła, co skłoniło ją do myślenia o znaczeniu przedmiotów jako przedłużenia nas samych. Z jednej strony tworzy się wiele granic, a z drugiej granice zanikają, podczas gdy sfera prywatna i publiczna łączą się ze sobą. Przyrównała te miejsca do niewielkich studiów, które można znaleźć w renesansowym malarstwie i do gabinetów osobliwości. Zainspirowana tym stworzyła wizualne tło – szafkę umożliwiającą prezentację danej osoby za pośrednictwem przedmiotów, które można wyeksponować lub ukryć. Drewno wiśni nadaje szafce głębię, a cały projekt stanowi zwartą architekturę, która ma zarówno cel praktyczny, jak i estetyczny.
Ikare
Taiho Shin, Korea Płd., drewno: amerykański klon
Podczas swojej izolacji Shin zauważył, że w niecodziennych sytuacjach przedmioty pomagają człowiekowi nabrać odporności i ta myśl posłużyła za podstawę projektu. Kierując się „efektem Ikei” (konsumenci przywiązują większą wagę do produktów, które w jakimś zakresie sami stworzyli), pomyślał o półprodukcie, który użytkownicy mogliby częściowo złożyć, aby wejść z nim w interakcję. Na bazie tego pomysłu stworzył jeden mały stolik składany dzięki pomysłowemu, ale prostemu systemowi łączenia (bez użycia kleju). Projekt można zwielokrotniać, tworząc układ półek z możliwością układania w stos, a tym samym w elastyczny system dostosowany do różnych przestrzeni.
Biurko Howarda
Mimi Shodeinde, Wielka Brytania, drewno: amerykański dąb czerwony, klon miękki
Shodeinde zauważa, że świat pandemii to same nowości: nowe niebezpieczeństwa, nowe sposoby interakcji, życia i pracy. „Projektując meble dla nowego paradygmatu, powinniśmy opierać się na tym, co znane, pocieszające, powinniśmy szukać wolności, połączenia, stabilności i siły” – powiedziała. Te właśnie aspekty można znaleźć w jej projekcie: solidne biurko, którego lekkie formy kontrastują z dokładnie wykonaną konstrukcją i ciężarem drewna. Projektantka przeanalizowała ogromną pulę odniesień kulturowych, od kompozycji brytyjskiej rzeźbiarki Barbary Hepworth, aż po modernistyczną architekturę Liny Bo Bardi, a nawet aerodynamikę lotu (pilot Howard Hughes zainspirował tytuł dzieła). Wpływy te zbiegły się w falistą sylwetkę – to projekt, który rzuca wyzwanie temu, co znane, a jednocześnie zapewnia poczucie bezpieczeństwa.
Ławka Riverside
Juan Franco i Juan Sierra, Kolumbia, Hiszpania, drewno: amerykański dąb czerwony
W trakcie izolacji przedmioty zmieniają swoją funkcję i przeznaczenie, podczas gdy my szukamy przestrzeni w naszej własnej przestrzeni. Ta obserwacja zapoczątkowała projekt Franco i Sierry, którzy przeanalizowali, w jaki sposób meble funkcjonują i jak ważna jest zdolność adaptacji (zarówno w pandemii, jak i we współczesnym życiu). Zainspirowani adaptowalnym projektem (w tym kolumbijskimi domami na palach), stworzyli ławkę, która odpowiada różnym potrzebom dzięki dodatkowym akcesoriom, takim jak oparcia i tace osadzone w środkowej szczelinie. W ten sposób ławka staje się wielofunkcyjną przestrzenią, którą można dostosować do domu, miejsca pracy czy przestrzeni publicznej.
Reframe
Ivana Taylor, Australia, drewno: amerykański klon, wiśnia i dąb czerwony
Własne doświadczenia samotności Taylor doprowadziły do dłuższych okresów refleksji, ostatecznie inspirując projektantkę do zmiany podejścia do projektowania i tworzenia. Na potrzeby projektu postawiła sobie za cel zaprojektować kontemplacyjny obiekt rzeźbiony, który wywołałby refleksję nad wielowarstwowością każdego doświadczenia, w tym odosobnienia. Powtarzający się temat jej badań dotyczył sposobów przedstawienia tego poglądu w różnych skalach – jej projekt to wielowarstwowy przedmiot wykonany z mniejszych elementów rzeźbionych, które nakładają się na siebie, tworząc w ten sposób kompozycję układającą się w wyrzeźbioną ścieżkę dla światła.
Rå
Martin Thübeck, Szwecja, drewno: amerykański dąb czerwony
Podczas zamknięcia w domu ze swoimi małymi dziećmi Thübeck znalazł inspirację w sposobie, w jaki dzieci w sposób naturalny dostosowują swoje otoczenie do zabawy, rzucając wyzwanie tradycyjnym sposobom użytkowania mebli. „Nagle ograniczenia stały się możliwościami” – powiedział projektant. Po przeanalizowaniu sposobów korzystania z tradycyjnych mebli i wyposażenia placów zabaw Martin opracował koncepcję projektu, którego konstrukcja nawiązuje do szwedzkich tradycji rzemieślniczych, a funkcję można zinterpretować jako krzesło lub zjeżdżalnię (po odwróceniu przedmiotu do góry nogami). „Ten mebel jest symbolem współistnienia, a obracanie go przypomina poruszanie się między światami” – powiedział, nawiązując do łączenia przestrzeni wewnętrznej i zewnętrznej, statyczności i ruchu, punktu widzenia dorosłych i dzieci. „Moim zamiarem nie jest pełne połączenie tych dwóch funkcji, ale zweryfikowanie, co się stanie, gdy zbliżą się one do siebie na tyle, aby stać się jednością” – powiedział Thübeck.
Kręty strumień
Doris Wang, Chiny, drewno: amerykański klon twardy
Bez możliwości angażowania się w trakcie zamknięcia w zwyczajowe tradycje ludzie zmuszeni zostali do wykonywania rytuałów w domu. Pojawiło się nowe zapotrzebowanie na odpowiednie meble i przedmioty, które zmieszczą się na małej przestrzeni, ale służyć będą temu samemu celowi. Wang postanowiła stworzyć domową alternatywę dla „imprezy z wijącym się strumieniem”, chińskiego zwyczaju picia, który zwykle odbywa się w herbaciarniach: kubek z napojem unosi się na wodzie, spływając w dół strumienia, a po obu stronach siedzą ludzie – osoba, przed którą kubek się zatrzyma, musi go wypić. Projektując w tym celu niewielki stół, który mógłby pełnić tę funkcję, Wang zainspirowała się okrągłymi domami Hakka, a nawiązanie architektoniczne przełożyła na falisty projekt stołu ze schowkiem ukrytym w nogach i środkowym rozcięciem na tace i kubki.
Szafka wspomnień
Tan Wei Xiang, Singapur, drewno: amerykański klon miękki, klon twardy, dąb czerwony
Szukając fizycznego kontaktu z bliskimi, wykraczającego poza spotkania wirtualne, Tan uciekł się do pamiątek jako sposobu na walkę z nostalgią. Jego szafka wspomnień to sposób na przechowywanie i zabezpieczanie przedmiotów, które są nam bliskie, z należnym im szacunkiem. Formy mebla inspirowane są wszechobecnymi placami budowy Singapuru i ogrodzeniem z falistej blachy używanym do ich ochrony z zewnątrz. Tan odtworzył ten motyw jako zewnętrzną obudowę wysokiej, smukłej szafki, dodając do tego wygięte półki, a także wypolerowany na lustrzany połysk mosiężny okrąg naśladujący słońce zachodzące na horyzoncie.
Akin
Duncan Young, Australia, drewno: amerykański klon twardy
Young skupił się na fizyczności drewna i na tym, w jaki sposób ten organiczny materiał może pomóc nam nawiązać kontakt z naturą w czasie zamknięcia w domu. „W odniesieniu do osób przebywających w gęstych tkankach miejskich ograniczenia i blokady miały wpływ na naszą siłę fizyczną i odporność psychiczną, ograniczając biologiczną potrzebę przebywania na zewnątrz” – powiedział Duncan. Projektant przeanalizował badania potwierdzające pozytywny wpływ przyrody na zdrowie psychiczne i fizyczne, w wyniku czego stworzył nowoczesny gabinet osobliwości – swoisty filar natury, dzięki któremu użytkownik mógłby obcować ze światem przyrody w domu. Na przedmiot składa się solidny korpus z dyskretnymi łączeniami stolarskimi oraz półka z efektem mory (projekt inspirowany jest historyczną symboliką szafki jako teatru), podczas gdy prosty cokół prezentuje materiał w całej swej okazałości, odtwarzając jednocześnie moment wejścia na polanę.
Stolik kawowy luxta Me
Vivienne Wong, Australia, drewno: wiśnia amerykańska
Była tancerka, a obecnie projektantka Wong przeanalizowała komunikację niewerbalną, która stała się punktem wyjścia do jej projektu. Do zadania podeszła, opierając się na osobistych refleksjach i wiedzy. „Chciałam przełożyć moje wcześniejsze rozumienie tego, jak możemy nawiązywać łączność i komunikować się między sobą” – powiedziała Wong, starając się stworzyć przedmiot, który podkreślać będzie siłę, intymność i więź. Niewidoczne granice fizyczne i faktury powstałe za pomocą światła stanowią podstawę projektu, który z czasem nabrał formy stolika kawowego o wzajemnie zazębiających i powtarzających się formach, w którym funkcjonalna stolarka staje się dodatkowym motywem dekoracyjnym. Nazwa projektu, Iuxta Me (łac. „blisko mnie”), reprezentuje pragnienie kontaktu i bliskości między ludźmi, stając się punktem wyjścia dla koncepcji.
